Da li ste znali da u Beogradu postoji preko 400 spomenika posvećenim poznatim i važnim istorijskim ličnostima? Zapravo, ako pitate Nedu Kovačević, književnicu i dobrog poznavaoca prestoničkih zbivanja, ona će vam reći da ih ima tačno 437! Neke ličnosti imaju više spomenika. Sa druge strane, ima i onih koje nemaju nijedan! Svi ovi podaci i još mnoge druge zanimljivosti, deo su Nedine najnovije knjige "Beogradski spomenarnik – Ličnosti u beogradskim spomenicima“.
Neda Kovačević ima zanimljiv hobi. Ova rođena Beograđanka, književnica i autorka bloga o srpskoj prestonici došla je na ideju da sistematski popiše i fotografiše sve istorijske spomenike Beograda. U ovaj obiman posao krenula je u martu 2012. godine i danas, više od četiri godine kasnije, u njenoj arhivi našli su se podaci za preko 900 spomenika. I, posao još uvek nije gotov!
Taj broj se stalno menja. Dobijam informacije o nekim do sada nepoznatim spomenicima, podižu se nova obeležja, a nažalost ima i onih spomenika koji u međuvremenu nestaju. U knjizi “Beogradski spomenarnik – Ličnosti u beogradskim spomenicima” nalazi se 437 spomenika koji prikazuju 345 ličnosti što znači da u Beogradu neke osobe imaju više spomenika. Sem toga, u knjigu sam uključila i spisak spomenika koji se danas vode kao nestali – počinje priču za Dnevno.rs Neda Kovačević.
Prvi javni spomenik u Beogradu podignut je 1848. godine u Karađorđevom parku posvećen srpskom voždu i njegovim ustanicima koji su pali prilikom oslobađanja Beograda od Turaka 1806. godine. Najstariji spomenik ličnosti je spomenik knezu Mihailu iz 1882. godine na današnjem Trgu republike. Oba obeležja i danas postoje, ali bilo je i onih koji nisu imali tu sreću.
– Prvi spomenik jednoj ženi u Srbiji podignut je na Kalemegdanu 1926. i bio je posvećen kneginji Zorki. Nažalost, nije dugo opstao – uništen je već 1945. godine – ističe Neda i dodaje da dama među prestoničkim spomenicima i inače ima neuporedivo manje nego njihovih muških “kolega“ – od 437 spomenika samo 39 je posvećeno ženama, a svoja spomen obeležja nemaju Milena Pavlović Barili, Mileva Ajnštajn, Milunka Savić, Sofija Jovanović…
Ipak, ni neki značajni Srbi nisu prošli bolje od slavnih Srpkinja. U Beogradu spomenik nemaju ni Branko Ćopić ni Sima Pandurović… od vladara cele dinastije Nemanjić u prestonici danas “živi“ samo car Dušan, a obeležje nije podignuto ni za jednu srpsku kraljicu.
Despot se na Kalemegdan vratio krišom
Ima Neda još “pun kofer” sličnih nelogičnosti i neobičnosti. I neki od spomenika koji danas postoje u Beogradu svoje mesto su izborili teškom mukom. Priča o “Pobedniku“ kome su jedva našli mesto na Kalemegdanu već je dobro poznata, ali to nije jedini spomenik koji je u prestonicu stigao “povuci-potegni“.
Spomenik despotu Stefanu Lazareviću koji se smatra jednim od simbola Beograda i koji se nalazi i na koricama Nedine knjige, imao je veoma buran put do Kalemegdana gde danas stoji.
Spomenik je o svom trošku napravio vajar Nebojša Mitrić kao poklon gradu povodom obeležavanja 580 godina od proglašenja Beograda za srpsku prestonicu pod despotom Stefanom. Međutim, kritičari su delo dočekali “na nož“, pa su i gradske vlasti zabranile njegovo postavljanje. Ipak, ni vajar nije hteo da odustane! Jedne noći, sa prijateljem koji je bio direktor parking servisa, Mitrić je natovario spomenik na pauka i krišom ga postavio na Kalemegdan. I tako tu spomenik osvanu i ostade, a da zvanično nikada nije dobio dozvolu za postavljanje – objašnjava Neda Kovačević.
Zbog ove i sličnih priča, “Beogradski spomenarnik“ je mnogo više od pukog nabrajanja suvoparnih podataka i informacija o vajarima i njihovim delima.
– Uz „ličnu kartu“ svakog spomenika – vajar, godina nastanka i postavljanja, knjiga sadrži i tekstove o ličnostima na koju se spomenici odnose, sa biografijama i drugim zanimljivim podacima. Važno je da znamo zašto je uopšte neka ličnost zaslužila spomenik. Zato ja rado za ovu knjigu kažem – ne samo o spomenicima, već – povodom spomenika – kaže ova Beograđanka i dodaje da je uz svaku ličnost dodala i najmanje po jedan njen citat i da je stoga ova knjiga i svojevrsna zbirka mudrih misli naših velikana.
Obimnost i raznovrsnost materijala koji je naša sagovornica sakupila iziskivao je podelu na manje celine. “Ličnosti u beogradskim spomenicima“ zato je samo prvi deo ovog, do sada najobimnijeg i najkompletnijeg popisa spomenika podignutih u Beogradu od njegovog nastanka. Druga knjiga koja će sadržati spomenike podignute u čast važnih istorijskih događaja, već je u planu.
– Spomenici su koncentrat istorije. Ogledalo našeg pamćenja i zaborava. Pokazuju naš odnos prema vlastitoj prošlosti, ali i budućnosti – da bismo bili dostojni naših slavnih predaka, i njih imamo za uzor – zaključuje Neda Kovačević.
“Beogradski spomenarnik – Knjiga prva – Ličnosti u beogradskim spomenicima” u prvom izdanju je samizdat i svi zainteresovani je mogu poručiti na telefon: 064/1765440. Cena knjige je 750 dinara. Promocija knjige biće održana 16. juna u fondaciji „Nušić“, ulica Majke Jevrosime 21.
