Naziv “četnik” do kraja 19. veka podrazumevao je gerilske borce svrstane u male borbene jedinice — čete. U srpskim pesmama često se za hajduke i uskoke koristi termin “četnik”.
Ipak, četnici iz vremena pre i za vreme balkanskih ratova, Prvog svetskog i Drugog svetskog rata su tri potpuno različite pojave.
Od kraja 19. veka za pripadnike dobrovoljačkih srpskih formacija koje su organizovale i pomagale vlasti u Srbiji u cilju slabljenja turske moći na Balkanu vezuje se naziv “četnik”. Takve specijalne jedinice imali su i Bugari i Grci. U Bugarskoj su ih zvali “komite” u grčkoj “andarti”.
Na Balkanu su četničku (oni kažu komitsku) akciju prvi otpočeli Bugari. Godine 1893. i 1894. u Solunu osnovana je Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija (VMRO) s ciljem da oružanom gerilskom rukom obezbedi Bugarskoj prisajedinjenje Makedonije i Trakije.
Srpski četnici su prvobitno svoje akcije usmeravali na zaštitu Srba u Osmanskom carstvu od terora bandi i četa VMRO-a.
Sačuvan je i podatak da je na početku Balkanskih ratova postojalo 110 bugarskih (VMRO), 108 grčkih, 30 srpskih i 5 vlaških odreda četnika. Oni su podržavali svoje strane u turskoj pozadini u Prvom balkanskom ratu.
Pred Prvi svetski rat srpski četnici zapravo ulaze u sastav srpske regularne vojske i postaju neka vrsta “komandosa”. Raspoređeni u četiri odreda: Zlatiborski, pod komandom Koste Todorovića, Jadarski, pod komandom Vojina Popovića, Rudnički, pod komandom Vojislava Tankosića i Gornjački, pod komandom Velimira Vemića.
U ove redove zapravo su stupali dobrovoljci – svi oni koji nisu obuhvaćeni mobilizacijom, a to znači: mlađi od 20 godina, strani državljani, Srbi koji su živeli na teritoriji Austrougarske, prebezi iz drugih vojski, stariji…
Četnička zakletva prvi put je izgovorena u Beogradu 28.04.1904. godine.
Vo imja Oca i Sina i Svjatago Duha, Amin!
Ja _____ zaklinjem se u Gospoda Boga u Gospoda Sina Isusa Hrista i Gospoda Duha Svetoga:
Zaklinjem se u hleb ovaj,
zaklinjem se u krst ovaj,
zaklinjem se na nož ovaj i revolver,
da ću tačno i svesno, bezuslovno
ispunjavati sve naredbe Komiteta
koje mi se budu dale,
a koje idu u korist našeg oslobođenja
i ujedinjenja sa Majkom Srbijom,
a pod upravom Komiteta.
Ako bi se namerno ogrešio o datu zakletvu,
da me Bog, Krst, Ime, Slava i hleb kazne,
a nož i revolver kaznu izvrše. Amin!
– Četnici su bili najdisciplinovaniji vojnici srpske vojske koji se po današnjim merilima mogu svrstati u neku vrstu komandosa, bili su jedna od najelitnijih jedinica – ispričao je za RTS istoričar Milić Milićević iz Istorijskog instituta Beograda.
Nastupali su kao prethodnica, a u odstupanju su ostajali u neprijateljskoj pozadini. Četnici su preduzimali i ofanzivnu akciju prelaska na teritoriju Austrougarske.
U Drugom svetskom ratu naziv počinje da se odnosi na ostatke vojske Kraljevine Jugoslavije koje je reorganizovao Dragoljub Mihailović, a čije je zvanično ime bilo Jugoslovenska vojska u otadžbini, kao i za borce Koste Pećanca.
