TOŠIN BUNAR, nekada rit i močvarni teren, a danas zemunska "svaštara" i najduža tamošnja ulica, prepoznatljiva po udžericama, pogonu nekadašnje fabrike duvana, ali i po zapuštenoj Evangelističkoj crkvi, koju većina Zemunaca zove "sinagoga", s obzirom da je jedno vreme vrh kupole krasila Davidova zvezda, krije spomen na prijateljstvo dva pravoslavna naroda, ali i jedno sasvim neobično i zanimljivo predanje...
Dok danas “jezdite” u svom automobilu ili gradskom prevozu kroz najdužu ulicu u Zemunu, Tošin bunar, koja ‘odvajkada’ vodi do Bežanije, jedinog uzvišenja na Novom Beogradu, zapitate li se kako je nekada bilo? Kakvu istoriju krije i zašto se zove baš Tošin bunar – kad od bunara ni traga, a niste sigurni ni ko je ‘taj’ Toša bio?
Pre više od dva veka, još pre davne 1800. godine, ova ulica zvala se “Put za Bežaniju”, koja se dalja nastavljala na “Bežanijski put” i vodila je do tadašnjeg istoimenog ‘sela’. No, sve se promenilo dolaskom bogatog Grka Teodora Apostolosa na ovo podneblje… Apostolas je zapravo bio Cincar, imućni trgovac sa severa Grčke, koji se u Srbiji obreo bežeći od turskog zuluma, poput mnogih njegovih sunarodnika. Grci su, prelazeći preko Save, u Zemunu nailazili na hrišćanski mir i pravoslavni duh, pa su se mnogi tu i zadržali. Kako su bili manjinsko stanovništvo, oni su se srodili sa Srbima – neki ulaskom u brak sa našima, a neki jednostavno uzimanjem srpskih imena… Baš to uradio je i Teodor Apostolas, u godinama koje će doći i dan danas zapamćen kao Toša Apostolović.
Apostoloviću je doseljenje u Zemun (između 1765. i 1770. godine) doneo samo prosperitet – on je zahvaljujući sapundžijskom zanatu i trgovačkom umeću zaradio veliko bogatstvo, postao uticajni građanin i dobrotvor, crkveni odbornik, a neki zapisi ukazuju na to da je čak bio i predsednik Zemunske crkevne opštine u vreme kada je tamo živelo oko 6.000 stanovnika. Ali, da sve ne bude idilično, pobrinule su se Tošine nedaće sa zdravljem – njega je “morila” teška očna bolest i slepilo je pretilo da ga potpuno obuzme.
Postoje i neki podaci da je Toša Apostolović zapravo stvarno bio Srbin iz Južne Srbije, ali niko sa sigurnošću ne može reći nešto više o njegovom pravom poreklu. No, činjenica je da je rođen 1745. i preminuo 1810. godine, te da je zaista on čovek kome “Tošin bunar” duguje ime.
U nastavku priče istorijske činjenice podležu jednoj interesantnoj legendi, koja neretko intrigira stanovnike Beograda i Zemuna. U istinost predanja ne možemo sasvim verovati, ali u postojanje bunara koji je Apostolović podigao nema mesta sumnji.
Naime, legenda kazuje kako je Toša imao neobično snoviđenje – usnio je jedne noći kako ispod njegovih vinograda na Bežanijskoj kosi protiče lekovita voda. Glas u snu mu poruči kako bi trebalo da se popne na uzvišenje i da s njega otkotrlja veliko bure ka dolini. Tamo gde se bure zaustavi, Toša bi trebalo bunar da iskopa, jer tu se nalazi lekoviti izvor, a potom da se svakodnevno umiva vodom iz njega kako bi popravio vid.
Apostolović, s verom u čudesno ozdrovljenje i nemavši drugog izbora sem da pokuša, posluša zadatak iz sna. Bure se zaustavilo u blizini današnjeg Studentskog grada, te je tu i sagradio bunar sa đermom. Legenda dalje priča kako je voda iz bunara zaista bila lekovita i da je Toša zaista zalečio svoju boljku.
Prošli ste tuda bezbroj puta, ali da li znate KAKO je Beograd dobio svoj najpoznatiji spomenik?
Ubrzo nakon što je bunar podgnut on je postao omiljeno izletište i mesto gde su se Zemunci često okupljali i iz godine u godinu dočekivali prvomajski uranak. U znak zahvalnosti ovom ‘neimaru’ čitavo područje oko bunara ponelo je ime Tošin bunar, i to za njegova života, dakle pre 1810. godine. Od tada pa sve do danas, tokom više od dva veka, ova ulica samo je jednom promenila ime i to tokom Drugog svetskog rata kada su je Nemci zvali Geringova. Uprkos tome što je ovom delu Beograda vraćen stari, svima drag naziv, bunar nije imao sreće da opstane do današnjih dana. Zatrpan je posle Drugog svetskog rata, jer je u planu bila izgradnja Studentskog grada u blizini, a takva arhaična “građevina” nije se uklapala u tada modernu i urbanu koncepciju.
Apostolović je neposredno pred smrt zemljište na kom je imao vinograde i na kom je nikao sam bunar zaveštao crkvi.
I tako Toša postade “legenda” koja živi, evo, već dva veka!
Manastir Svetog arhangela Gavrila, zadužbina Teodora Apostolovića
Nekada crkva Svetog arhangela Gavrila, a od 1990. godine manastir, u starom delu Zemuna vuče korena iz daleke 1730. godine kada je to bila samo mala, drvena kapela. Prava crkva nikla je tek 56 godina kasnije i to zahvaljujuću upravo Toši Apostoloviću.
Bogati trgovac želeo je da spreči propadanje ove pravoslavne svetinje, pa je obećao austrijskom caru Josifu da će novu crkvu podići isključivo o svom trošku, bez pomoći ostalih Zemunaca i dobrovoljnih priloga. I tako i bi – ovaj ktitor crkvu je podigao “sebi i svojim roditeljima za večan spomen”, a završena je 1786.godine i izgrađena je u baroknom stilu. Ikonostas u hramu su oslikali zemunski slikari Dimitrije Bratoglić i Konstantin Lekić.
