Malo je odevnih predmeta koji su sastavni i toliko važan deo identiteta srpskog naroda. Osim opanaka i jeleka, to je svakako još jedino tradicionalna srpska kapa - šajkača. Ipak, njeno poreklo i značenje i danas buni istoričare i etnologe.
Bilo da živite u Srbiji ili da ste ovde samo u prolazu sigurno znate šta je šajkača. Ona je nezaobilazan deo srpske nošnje, a i van zvaničnih prilika može se videti u svakodnevnom životu, uglavnom na glavama starijih ljudi.
Ipak, o tome odakle šajkača izvorno potiče, šta predstavlja i koje je boje, i danas postoje nesuglasice.
Najveći broj stručnjaka šajkaču izvorno vezuje za vojvođansku Šajkašku oblast, jugoistočni deo Bačke koji je danas podeljen između četiri opštine -Titel, Žabalj, Novi Sad i Srbobran.
Ovo je nekada bilo srce austrougarske odbrane od Turaka i sedište Šajkaškog bataljona – dela rečne flote Habzburške monarhije čiji su važan deo bili i srpski graničari koji su branili južne granice carstva od osmanske najezde.
Predanje kaže da je kapa izvorno bila napravljena tako da podseća na pticu raširenih krila u letu i da je simbolizovala slobodu. Nosila se i u delovima Srema i prvobitno je bila ne sivo-maslinaste, već plave boje.
Upravo zbog te simbolike, šajkaču je kao deo vojničke uniforme 1870. godine u Srbiju ispod Dunava propisom uveo kralj Milan Obrenović koji je želeo da njeme zameni crveni turski fes koji se do tada najviše nosio. Šajkača je po uredbi iz 1896. prvo bila tamnoplava, a tek početkom 20. veka, 1908. godine postaje sivo-maslinaste boje.
Srbi do šajkače došli “u četvrt cene”
I malo drugačija istorija šajkaču vezuje za vojsku. Sve do sredine 19. veka najveći broj pripadnika evropskih armija nosio je šarene kape sa mnogo ukrasa. Ipak, vojskovođe su počele da uviđaju da ovo nje naročito praktično jer su se one brzo habale i nisu se dobro uklapale u okolinu pa su neprijateljima bile lako uočljive.
Zbog toga su, kaže predanje, austrougarski čelnici osmislili novu kapu napravljenu od vune, zgodnu za nošenje i leti i zimi jer drži konstantnu temperaturu glave i koja se zbog boje lako stapa sa okolinom. I tako je nastala šajkača.
Međutim, nova kapa se, priča kaže, nije dopala austrougarskom prestolonasledniku Francu Ferdinandu. Vojska je bila prinuđena da uradi novo dizajnersko rešenje, a već gotove uniforme, zajedno sa šajkačama, prodate su Srbiji i to u četvrt cene.
Ironično, upravo u tim “jeftinim” uniformama, nekoliko decenija kasnije, srpska vojska je u Prvom svetskom ratu pobedila “lepše obučene” Austrougare.
Kako je šajkaču zamenila “titovka”
Iako i samo ime kape upućuje da je njeno “mesto rođenja” Šajkaška oblast, ima i onih koji tvrde da šajkača potiče iz Šumadije ili centralne Srbije.
Neosporna je činjenica ipak, da je ova kapa prvo nošena kao deo vojne uniforme i da je tek naknadno, nakon demobilizacije, ušla i u civilnu upotrebu. Najverovatnije je da su je bivši vojnici poneli kući i, kao simbol junaštva i iskazane hrabrosti, počeli da je nose i u svakodnevnom životu.
Šajkača je “preživela” i oba Balkanska, i Prvi i Drugi svetski rat i tek nakon 1945. godine i dolaska socijalističkih vlasti zamenjena je u Jugoslovenskoj armiji tzv. “titovkom”.
* Dopala vam se ova priča? Lajkujte nas na Facebook-u i vaša dnevna doza istorijskih zanimljivosti stiže!
