U Etnografskom muzeju u Beogradu juče je u okviru izložbe "Veliki rat i mali čovek" prikazan dokumentarac "Veliki rat i film" uz naraciju Aleksandra Erdeljanovića, prisećajući se još jednom žrtava i heroja Prvog svetskog rata.
Gospodin Erdeljanović je istoričar filma i upravnik arhiva Jugoslovenske kinoteke, pa je svojim opširnim znanjem o materiji upotpunio doživljaj prikazan na dokumentarnom materijalu sklopljenom u jedinstven filmski kolaž pod nazivom “Srbija i Srbi na filmu u Prvom svetskom ratu”.
Okupljenoj publici je skrenuo pažnju da mogu posetiti i izložbu pod istim nazivom kao i film, koja se nalazi u potkrovlju Jugoslovenske kinoteke.
Dokumentarni film je počeo sa scenom karakterističnom za početke filma sa kraja 19-og i početka 20-og veka, veselom i bezbrižnom, koja tačno oslikava i stanje pre rata, kada se film iz šatorske zabave razvio u umetnost.
Međutim, početak Prvog balkanskog rata po prvi put uvodi filmskog snimatelja kao bitnog savremenika tog doba, stvarajući zapise koji će približiti događaje na ratištu narodu i ostaviti trag za buduće generacije. Tako je i u dokumentarnom filmu vidan prelaz sa prethodne bezbrižne i šaljive scene na prikaze surove realnosti tog vremena.
Prikazane materijale iz Prvog balkanskog rata ovekovečili su strani snimatelji, poput Samsona Černova, dok Drugi balkanski rat po prvi put uvodi i srpske snimatelje na filmsku scenu.
Đoka Bogdanović je jedan od autora prikazanih filmskih materijala iz ovog perioda koji su u celini sačuvani, uprkos svim prilikama. Dotični snimci su otkupljeni od države, da bi zatim iz kinoteke otišli u Rusiju i tek pre tri godine se vratili u Srbiju.
Svi snimci iz perioda Prvog svetskog rata su išli u ruke vojnih cenzora, nakon čega su oni odlučivali koji materijal će biti prikazan. Upravo zbog toga se desilo da su neki materijali koji prikazuju Prvi svetski rat prvi put viđeni tek posle 30 do 50 godina od nastanka.
Osnovni razlog ovakve strategije bilo je sprečavanje širenja defetizma i loš uticaj na moral naroda.
Pored ovih retkih i jedinstvenih primera početaka srpske kinematografije, prikazane su i scene prvih srpskih igranih filmova, bar onih koji su sačuvani do danas.
Takođe su ubačene retke scene koje prikazuju značajne istorijske momente, poput poslednjeg snimka supruge Franca Ferdinanda, Sofije Hotek, kao i prikaz sahrane Nikolaja Hartviga, ujedno i najveće sahrane u Beogradu pre Prvog svetskog rata.
Prikazan je i Beograd u vreme rata, sa razrušenim zgradama i mostovima, sa decom u rovovima i zarobljenicima na prinudnom radu.
Značajan segment filma predstavljaju snimci sa Krfa, kada su i počela intenzivna snimanja koja prikazuju “vaskrs” srpske vojske na materijalu koji su zabeležili francuski snimatelji i kinematografska sekcija srpske vojske. Snimci sa fronta prikazuju potresne scene rata, ali i svakodnevne momente u životu vojnika, pa i proslavljanje slave na ratištu i igranje kola.
Takođe je prikazan dug put srpske vojske od Krfa do Solunskog fronta i nazad do Srbije u konačnoj ofanzivi kada su se vratili kući kao pobednici i proterali okupatora sa svojih ognjišta.
Dokumentarni film se prikladno završio uz zvuke pobedonosnih zvona i snimke sa Terazija i Trga republike na kojima je prikazano kako je izgledala srpska pobeda pri povratku u prestonicu.
U vreme kada je materijal prikazan u dokumentarnom kolažu “Veliki rat i film” nastao, bilo ga je moguće videti samo u putujućim ratnim bioskopima. U Beogradu je jedan ovakav bioskop bio smešten u Hotelu London.
Ukoliko želite da prisustvujete sledećem događaju u okviru izložbe “Veliki rat i mali čovek”, posetite “Veče poezije i proze” u sredu, 15. aprila kada će Zoran i Nina Ćosić za prisutnu publiku izvesti “Pripovetke jednog kaplara” po delu Branislava Nušića.
