Na padini iza Svetosavskog trga, "ušuškan" između tihe Nebojšine ulice i prometnog i uvek "živog" Bulevara oslobođenja, prostire se Karađorđev park, jedno od voljenijih mestašca Beograđana za kratak predah ili uživanje na suncu na nekoj običnoj, drvenoj klupi, uz "punu" glavu dobrih misli i lepih ideja...
Karađorđev park nije neka “novotarija”, zapravo on je jedan od prvih prestoničkih parkova, a počeo je da se formira pre više od veka i po. Danas je možda i najlepši beogradski park, sa prastarim, čvrstim “čuvarima” – bagremovima i kestenovima koje godine oluja, vetra, kiša, nemira i razmirica nisu “slomile”.
Novotarija nije ni da je Karađorđev park u stvari jedna velika grobnica i večni spomen na junaštvo, ali i tragediju srpskih ustanika, no, ipak, malo ko od Beograđana zna da vam ispriča nešto o ovom deliću gradske istorije.
BRANKO PEŠIĆ, NAJVOLJENIJI GRADONAČELNIK BEOGRADA IKADA: Bio je popularan koliko i TITO
Ako širom otvorite oči dok šetate Karađorđevim parkom i “odmorite” od svakodnevne užurbanosti, hitrih koraka i dana obojenog “automatizmom”, primetićete nekoliko nadgrobnih ploča – tačno 12 malenih, starih, okrnjenih zubom vremena… One, baš kao i spomenik nadomak njih, pričaju priču o počecima 19.veka, Prvom srpskom ustanku i onima koji su za svoju otadžbinu položili živote, sledeći viziju o slobodnoj Srbiji i Beogradu.
Naime, krajem 1806. godine, dok je Karađorđe sa vojskom radio na opsadi i oslobođenju Beograda, srpski ustanici ulogorovali su se baš na Vračaru… Beograd zaista beše ubrzo oslobođen, ali ustanička “četa” od 25.000 vojnika u ljutoj borbi protiv Turaka, očekivano, nije ostala čitava. Srpski ustanici koji su tada junački izgubili živote u ime naše domovine sahranjeni su baš na mestu sa kog su polazili u boj, ostavivši nam svojevrsno “vojničko groblje” u srcu Beograda.
– U to doba situacija sa turske strane bila je prilično zamršena, s jedne strane Beograd su od srpskih ustanika branili predstavnici sultana, a s druge strane postojale su i različite odmetničke trupe. Jednu od njih predvodio je i Alija Gušanac, koji se najduže i opirao ustanicima i odbijao da preda grad, a sačuvana je i prepiska između njega i Karađorđa. Gušanac je u njoj “drsko” i bezobrazno odgovorio Karađorđu da je Beograd “njegovo vlasništvo i njegov grad”. No, početkom 1807. Beograd je svakako bio slobodan grad – priča profesor istorije Marko Barović.
Nekoliko decenija nakon oslobođenja, Karađorđev sin knez Aleksandar rešio je da oda počast srpskim herojima i oslobodiocima, podigavši jednostavan kameni spomenik koji je ostao da budućim pokolenjima svedoči o ovoj herojskoj pogibiji.
Spomenik je visine 5.5 metara, sa oblogom od veštačkog mermera i krstom na vrhu na kome je ubeležena 1806. godina, te tekstom koje ukazuju na to da je obnovljen 1889. godine, za vreme vladavine kralja Aleksandra Obrenovića. Na samom spomeniku stoji zabeleženo “U slavu i čast srb-junacima za otečstvo hrabro izginuvšim 1806. godine podiže spomenik ovdi.” Na svega nekoliko metara od njega “posađeno” je 12 nadgrobnih ploča ustanika.
Park je počeo da se formira nakon podizanja spomenika, koji se zvanično smatra prvim javnim u Beogradu (premda, neki tvrde da je to Vozarev krst), ali je svoje prave obrise počeo da dobija 1903. i 1904. godine, kada je napravljen venjak koji i danas postoji, nadomak dečijeg igrališta.
Odakle nam VOZAREV KRST u srcu Beograda i kako to da većina o njemu NIŠTA ne zna?
– Spomenik ustanicima je zapravo prvi javni spomenik u Beogradu, ali i prva javna zelena površina. Tada je Srbija još uvek zvanično bila pod turskom vlašću, premda je imala autonomiju, pa najverovatnije iz tog razloga narod nije ni podizao spomenike. Čak i ovaj spomenik je bio sagrađen van grada (van zidina Beogradske tvrđave), jer tada se Vračar prostirao gotovo do Avale i važio je za “seosko” područje. Turci su konačno napustili tvrđavu tek 1867. godine, kada je knez Mihailo dobio ključeve grada od Riza paše i turska “posada” se povukla – zaključio je naš sagovornik.
Šetnja kroz Karađorđev park – “druženje” sa svedocima prošlosti
Spomenik ustanicima oslobodiocima, nije jedini u vračarskom parku – muzeju na otvorenom. Karađorđev park seća na tragičnu, ali ipak blistavu prošlost Beograda, daleku i onu ne tako daleku…
- Spomenik trećepozivcima stradalim u Prvom svetskom ratu podignuta 1923. godine (kamena figura srpskog vojnika)
- Kamena ploča koja svedoči o tragičnoj pogibiji 192 nedužna Beograđana 6. aprila 1941. godine za vreme nemačkog bombardovanja. Podsetimo, pred Drugi svetski rat u parku je napravljeno sklonište u kome je ove Beograđane smrt i “pronašla”.
- Bista francuskog književnika i političara Lamartina, uz natpis “Lamartinu, proroku jugoslovenskog ujedinjenja”
- Spomenik internacionalnim brigadama u kojima se u Španskom građanskom ratu borilo 1700 dobrovoljaca iz Jugoslavije, od kojih se 800 nije vratilo
