Da li uopšte naslutite prolazeći urbanim ulicama Crvenog krsta gde hodate? Da li primetite taj "izbledeo" krst oskrnavljen grafitima, nekada od crvenog kamena u skladu s čim su Beograđani ovaj kraj i imenovali? Teško...
Vozarev krst? Većini Beograđana ovo je nepoznanica, premda je reč o jednom od centralih delova prestonice i jednom od najstarijih ovdašnjih sačuvanih spomenika… No, kada upotrebimo ime Crveni krst stvari se polako kristalizuju.
Trg “Vozarev krst” između ušuškanih vračarskih ulica Vojvode Šupljikca i Mileševske “krije” istoimeni spomenik koji, poput mnogo, mnogo delića impozantne i nikada složene slagalice Beograda, u sebi čuva zanimljivu i nadasve veoma važnu priču o istoriji srpskog naroda, malo znanu žiteljima prestonice.
Da li uopšte naslutite prolazeći urbanim ulicama Crvenog krsta gde hodate? Da li primetite taj “izbledeo” krst oskrnavljen grafitima, nekada od crvenog kamena u skladu s čim su Beograđani ovaj kraj i imenovali? Teško… Jer, vidik na ovaj spomenik zaklonjen je gužvom, redovima trolejbusa, išaranim trafikima i baš tu smeštena je okretnica autobusa broj 83. Jer, neke nove navike i praktičnost savremenog života polako “gaze” istoriju.
No, krenimo priču od početka i vratimo se negde na početak 19. veka…
Odakle tu krst?
Postoji i jedno drugo tumačenje Vozarovićevog postupka. Naime, priča se da je na istom mestu gde danas stoji spomenik postojao drveni krst (a ne drvo zapis kako neki navode) već u vreme turske vladavine, a da je obeležavao mesto na kome su dočekivani hodočasnici sa povratka iz Palestine i drugih svetih mesta.
Ipak, izvesno je da je Vozarović podigao krst misleći da on obeležava mesto na kome su spaljene mošti Svetog Save, a savremenici su podizanje krsta tumačili ne samo kao simbol vere, već i kao znak oslobođenja – simbol pobede.
Beograđanin Grigorije Vozarović, rodom iz fruškogorskog sela Ležimir, “najveći knjižar-izdavač svog vremena na celom Balkanu” kako tadašnji zapisi govore, kupio je za osam dukata poljanu na Vračaru. Na njivi je postojalo drvo sa zapisom koje je kako je predanje kazivalo trebalo da označava mesto na kome je turski vezir Sinan Paša 1595. godine spalio mošti svetog Save (kako su tada verovali, danas znamo drugačiju verziju, a više o samoj temi možete pročitati KLIKOM OVDE).
Vozarović, poznat kao veliki rodoljub, nakon što je drvo oborila oluja, rešio je da na istom mestu podigne drveni krst.
– Da bi očuvao uspomenu na to drvo sa zapisom, Vozarević je pobio jedan veliki drveni krst, na kome je bila i nekakva ikonica od pleha – zapis je istoričara Milenka M. Vukićevića.
Tadašnje “Novine Serbske” u svom broju od 18. marta 1847. godine zabeležile su
nekoliko podataka o novom krstu koji je “obogatio” Beograd, ovaj događaj okarakterišavši kao “opštu radost i utehu naših pobožnih pravoslavnih Srba”. Iz te kratke reportaže saznajemo i da je krst ukrašen ikonom Svete Trojice i Svetog Velikomučenika Đorđa, jer baš je Đurđevdan slavio Vozarović, a svoje mesto “pronašao” je i jednostavan natpis “Bogu i ljudima Grigorije Vozarević 1847. na Vračaru”.
Uticajni knjižar preminuo je samo godinu dana nakon što je podigao krst, a njegovu imovinu nasledila je supruga Sara, koja je po svojoj smrti zemlju na kojoj je krst bio zaveštala Paliluskoj crkvi.
Vozarićev krst obnavljan je u nekoliko navrata – 1895, 1923. i 1933. godine. Ovom poslednjom rekonstrukcijom Beogradska opština donela je odluku da drveni krst, nagrižen zubom vremena, zameni novim od crvenog veštačkog kamena, po čemu je deo grada i dobio ime koje danas svi prepoznajemo – Crveni krst.
Na postolje krsta je prosto urezano “Vozarev krst”, a on je tokom 82 godine, nažalost, izgubio prepoznatljivu rozikastu boju i status simbola prestonice, ali je ostao da seća na slavnu i dirljivu prošlost Srbije i jednog velikog Beograđanina.
Vozarev krst je utvrđen za spomenik kulture 1987. godine.
