Jedna od najpoznatijih aroma na svetu koja se dobija iz specifičnih duguljastih mahuna i naziva se vanila, zapravo potiče od tropske orhideje i jedini je jestivi plod familije orhideja. Najčešće je u pitanju vrsta meksičke orhideje pod nazivom Vanilla planifolia.
Vanila u prirodi raste kao puzavica, do pet metara visine, sa duguljastim, kožastim lišćem i cvetovima opojnog mirisa, najčešće belo-žute ili žuto-narandžaste boje. Plodovi vanile su u vidu mahuna dužine oko 15 cm, na kojima se u toku procesa fermentacije stvara vanilin u vidu kristalnih zrnaca.
Prirodno stanište ove specifične biljke je područje današnjeg Meksika, gde je živelo indijansko pleme Totonak. Dolaskom Španaca u 16. veku, vanila počinje da se koristi u kulinarstvu i narodnoj medicini. Ona dan danas ima posebno mesto u njihovoj kulturi i veri, kao poseban poklon od Boga.
Legenda o vanili
Prema mitologiji plemena Totonak, legenda o vanili počinje sa princezom Ksanat koja je bila najstarija ćerka poglavice njihovog plemena. Krasila je izuzetna lepota i nežnost, kao i velika snaga i odlučnost. Njenu pažnju je jednog dana privukao snažan i naočit mladić po imenu Zarahuin koji nije bio istaknut u plemenu niti bogat, ali je bio izvrstan umetnik.
Vremenom se između njih se razvila velika ljubav i svaki slobodan trenutak su provodili zajedno. Međutim, kada je poglavica saznao za njihovu ljubav, zabranio je princezi da se uda za običnog smrtnika. Kako bi bili zajedno, mladi par je pobegao u šumu gde ih je snašla tragična sudbina.
Na mestu gde je prolivena njihova krv je izrastao snažan žbun oko koga se uvila smaragdno zelena, nežna loza sa cvetovima opojnog mirisa. Ovaj prizor je navodno predstavljao zagrljaj mladih ljubavnika, a plod koji se pojavio se smatrao svetim poklonom bogova.
Dolazak vanile u Evropu je zasluga španskog konkvistadora Hernana Korteza, koji je doneo ovu biljku na naš kontinent 1520. godine na povratnom putovanju iz Meksika. Kasnije ona sa španskim i portugalskim moreplovcima nalazi put i do Afrike i Azije.
Međutim, zbog poteškoća u uzajanju vanile van njenog prirodnog staništa, ona ostaje privilegija malog dela svetske populacije. Sve do 1810. godine u Meksiku je na snazi bio zakon o zabrani izvoza vanile, pa je samim tim ova zemlja držala monopol nad njenom proizvodnjom.
Danas se vanila proizvodi širom sveta, a kao najveći proizvođač se izdvaja Madagaskar, pri čemu je značajna i proizvodnja u Gvatemali, Kostariki, Ugandi, Keniji, Kini, Indiji, Indoneziji itd.
Sam rod Vanilla ima oko 110 različitih vrsta, od kojih svega 15 daje plodove koji se odlikuju naročitom aromom i mirisom. Najpoznatije vrste vanile na svetu su Meksička vanila, Burbon vanila kao najzastupljenija na tržištu, Tahiti vanila i Gvadalupe vanila.
Pored prirodne vanile, danas se proizvodi i veštačka vanila, prvenstveno zbog visoke cene prirodne vanile i ogromne potražnje. Jedno istraživanje o zastupljenosti sintetičke vanile navodi da je čak 98% vanile koja se koristi za davanje mirisa i ukusa širokoj paleti proizvoda zapravo sintetičkog porekla.
Bogata i jedinstvena aroma vanile je visoko cenjena među sladokuscima i smatra se nezamenljivim, večitim klasikom u carstvu ukusa, dok je njen miris jedan od najčešće korišćenih u industriji parfema i kozmetike.
Vanila se takođe koristi u narodnoj medicini i zabeleženi su brojni primeri pozitivnog učinka na zdravstveno stanje pacijenata. U Meksiku se i danas koristi za snižavanje temperature i lečenje bolova, dok se u evropskoj medicini verovalo da deluje kao afrodizijak, a korišćena je i za tretiranje histerije i nervoze.
U modernoj medicini su sprovođena brojna istraživanja kako bi se ispitala blagotvorna dejstva vanile i utvrđeno je da prijatan miris vanile ima pozitivan učinak na poboljšanje raspoloženja, kao i na oslobađanje od stresa i nervoze jer ima umirujući efekat i pozitivno deluje na centralni nervni sistem. Takođe je potvrđeno blagotvorno dejstvo vanile kada je u pitanju smirivanje različitih stomačnih tegoba.
Studija sprovedena u Bolnici Sv. Džordža u Londonu je pokazala da vanila može biti od pomoći i kod gubitka suvišnih kilograma. Pacijenti su koristili flaster sa mirisom vanile i zabeležili su znatno smanjenje u konzumiranju slatkiša što je dovelo do smanjenja kilaže.
